2 Nisan 2016 Cumartesi

Sincan ve Çin'deki Kazakların Fiziksel Antropolojileri İle İlgili Yeni Veriler / Dr. Gyula Henkey - Izabella Horvath

Yakınlarda, yaşamının en parlak döneminde vefat eden Macar Türkolog Istvan Mandoky Kongur, Moğolistan ve Batı Çin’e göç eden Kazakların, Kazakistan’da kalanlara nazaran eski geleneklerine çok daha güçlü bir şekilde sahip çıktıklarını düşünmekteydi. Atalarından kalan kalıntıların ya da bugün mensubu oldukları halkla fiziksel ya da kültürel benzerlikleri paylaşan halkların izini sürmek için, uzak diyarlara seyahatler yapan, pek çok bilim adamının araştırmalarının temelini bu gözlem oluşturmuştur.



Yukarıda verilen bilginin ışığında I. Horvarth, Macar halklarıyla mukayese etmek üzere veri toplamak için Çin’in Sincan Özerk Bölgesi’ndeki halkların kafataslarının ölçümlerini yapmayı planladı. Bu alanda bir başlangıç oryantasyonu sağlayabilmek için, alan araştırmaları sırasında Sincan’da yaşayan Kazaklar ve Uygurların sırasındaki fotoğraflarını çekti. Kazakların fiziki antropolojisi üzerine ortak yazılmış ilk rapor 1999 yılında yayınlandı.1 Bu çalışmada kullanılan alan fotoğrafları ise, I. Horvath tarafından 1996’dan 1997 yılına kadar Pekin’de toplandı.

Mevcut fotoğraf kayıtları için parametreler, o sıralar I. Horvath tarafından Tarimu Zhen’e yönlendirilen ve fotoğraf süreci ile veri toplamaya gözetmenlik yapan bir Çinli Etnografyacı (Urumçi’de) olan Gyula Henkey tarafından temin edilmiştir. Portrelerin teknik kurgusu bir profesyonel fotoğrafçı olan (Chiacago’da) Hyunjung Bae tarafından yapılmıştır. Fotoğraflama sırasında, birkaç kişinin şapka ya da baş örtüsü giymekte ısrar etmesine rağmen, bilimsel saha şartlarını sürdürmek mümkün olmuştur. Bütün gönüllülerin fotoğrafları çekilmiş ve onlarla röportajlar yapılmıştır.

Bu makalede, bugün Çin’in Sincan Özerk Bölgesi’nde yaşamakta olan Kazakların tipolojik tespitiyle ilgileneceğiz. Fotoğrafların kimliği, düzenlenmesi ve organizasyonu Horvath tarafından yapılmıştır. Gy. Henkey ise daha önceki verilere dayanmak suretiyle, antropolojik saptamaları yapmıştır. Fotoğraflarının çekilmesine müsaade edecek kadar nezaket gösteren bu kişiler üzerinde gerçek bilimsel ölçümlerin de yapılabileceğini umut etmekteyiz. Son olarak toplam 137 kişinin resmi çekildiğini belirtmekte yarar var.
Tipolojik saptamanın temellerini, en iyi şekilde, Henkey’in çalışmalarının ana özetlerinden öğrenebiliriz.2 Fiziksel tiplerle alakalı bu antropolojik saptamalar, Bartucz’un3 1950 yılı sonrasında çalışmalarında ifade ettiği görüşlerle ve Liptak4 ile Nemeskeri-Gasprady’nin5 1960 yılı öncesinde yazdıklarıyla paralellik arz etmektedir. Son ikisinin özetleri 1954 yılında yayınlanmıştır. Bartucz’un 1950’lerden sonra değişen fikri, onun daha önce (1938) ulaşmış olduğu sonuçlardan farklılık göstermektedir. O zamanlar, Bartucz Pamir formunun bir Turan alt tipi olmaktan ziyade, ayrı bir fiziksel tip olduğunu düşünmekteydi. Önde gelen Macar fiziksel antropolog olan P. Liptak’ın 1962 yılında tipoloji hakkında daha önceki fikrini değiştirmesi, genç Macar antropologların işlerini daha da güçleştirmiştir. 1962’den önceki fikirleri, Turani tipin sadece güçlü Mongoloid özellikler taşıdığını düşünen Büyük Rus-Sovyet bilim cemiyetinin sergilediği duruşa yaklaşmaktaydı. Bu güçlü Mongoloid Turani forma, bugünkü Macarlar arasında sadece %0.5 oranında rastlanmaktadır. Turani tipin diğer belli başlı bölümleri, Liptak’ın bölerek Cromagnoid-C, Cromagnoid-C+Turani ve Pamiro-Turani şeklinde yeniden adlandırdığı Europoid Andronovo formu tarafından karakterize edilmektedir. Bu yolla, yani parçalamak, yeniden dağıtmak ve yeniden adlandırmak suretiyle Liptak, Macar atalarının ve önceki tarihlerinin izini sürmekle ilgilenen bilim adamlarından Turani fiziksel tiplerin güçlü Europoid çoğunluğunu “gizlemeyi” başardı.

Araştırmanın bu alanında, doğru bir anlamlandırmada karşılaşılan diğer bir zorluk da Liptak’ın çalışmalarının çoğunun 9. asır Macar toplumlarında en yaygın fiziksel formun Turani tip olduğunu gösteren önceki (1962’den önceki) fikirlerine göre yazılmış olmasıdır. Bu alanla ilgilenenlerin kafasını daha da karıştıracak sebepler bulunmaktadır. Sovyet antropologların, Andonovo tipi (Kuzey Kazakistan’da bulunan yer ismi) olarak isimlendirdikleri ve Turani tipin6 temel unsurunu oluşturan bu karakter özelliklerini 1962’den sonra Liptak, Cromagnoid-C olarak adlandırmaktadır. Bu terim, okurların Cromagnoid-C Europoid tipinin Orta Asyalı olmaktan ziyade Batı Avrupalı olduğu sonucunu çıkarmasına sebep olmaktadır.

Bu makalenin yazarı da en çok Debetz ve Levin’in eleştirilerine maruz kalan Liptak’ın önceki görüşleriyle aynı fikirdedir. Bu iki Rus antropolog, Macarlarla diğer Orta Asya halkları arasında fiziksel bir benzerlik olduğunu reddetmektedirler.7 Osanin de, Orta Asya antropolojisi üzerine yazdığı özetde, aynı fikirleri ifade etmektedir.8 Ginzburg,9 Miklasevskaia,10 Ismagul11 ve Henkey12 de Liptak’ın 1962’den önceki bulgularıyla, yani Macarların Orta Asya halklarıyla yakın antropolojik bağlara sahip olduğu şeklindeki görüşüyle, aynı fikirdeydiler. Sincan’daki Kazakları incelemenin neden bu kadar önemli ve kıymetli olduğunun sebebi Osanin’e göre, Kazakların kendi deyişiyle “Güney Sibiryalı Mongoloidler” olarak karakterize edilebilmeleridir. Eğer, sadece çalışmasında takdim ettiği fotoğrafları hesaba katacak olursak, Osanin’in görüşü kabul edilebilirdir. Ancak, eğer Osanin ölçümlerini Kuzeydoğu Kazakistan’ın İpek Yolu kısmı boyunca yapmış olsaydı, 13 ve 15. asırlar arasında bu bölgenin asıl yerlileri arasında güçlü bir Moğol mevcudiyeti bulunduğunu göstermemiz gerekecekti. Kırgızlar üzerine çalışmalar yapan Miklasevskaya’nın13 sunduğu verilere göre, Kazaklar ile Kırgızların görünüşleri arasında çok küçük farklılıklar vardır.

Sincan Kazaklarının fiziksel antropolojik ölçümü ve başlangıçtaki fotoğraflama, iki amaca hizmet etmektedir: 1. Kazaklar ile Macarlar arasında bir fiziksel ilişkinin gösterilip gösterilemeyeceğini saptamak ya da 2. Debetz, Levin ve Osanin’in görüşlerine dayanarak, böyle bir ilişkinin olmadığının ispatlanıp ispatlanamayacağı ve böylece Orta Asya benzeşmesi fikrinin bertaraf edilip edilemeyeceğidir.

Şimdi, Sincan’dan elde edilen verilerin analizinin sonuçlarına bakalım ve sonra da Macar halkları ile ne tür benzerlikler sergilediklerini not edelim:

A. Yukarıda bahsedilen verilere bakacak olursak, Kazaklar ve Macarlar arasında değişik Turani formların baskın olduğu açıktır. Bu, özellikle, Macaristan’ın Kisujszallás bölgesinde yaşayan ve ataları aslen Kuman (Orta Asyalı Türkçe konuşan bir halk) olanlar gibi, Macaristan’ın belirli bölgelerindeki yerlilerin oluşturduğu Macarlar arasında da böyledir. (Geçtiğimiz 40 yıl içerisinde Henkey tarafından incelenen 32.899 Macar arasında, yerli halkların soyundan gelenlerin oranı %62.7’dir. O, bu insanların yerli olduğunu, Kuman ve Peçenek soyları hakkındaki bilgileri hâlâ canlı olanlar arasında tespit etmiştir. Hâlâ Peçenek atalarının bilincinde olan halklar, Rabakoz’da incelenen 10 halk arasında 5 bölgede, incelenen 32 Güney Slovakya bölgesi arasında ise 4 bölgede bulunmaktadırlar).

B. Daha da önemlisi Turani fiziksel tip içinde değişik formların hangi oranlarda olduğunun ayrıntılarını göstermektir. Sincan Kazakları arasında Turani tipin güçlü Andronovo formu %14.7’lik bir sıklıkla görülmektedir (Fotoğraf 3-4); “Büyük Macar Ovası” varyasyonu ise %10.3 oranında bir sıklıkla (fotoğraf 1-2); daha güçlü bir Mongoloid varyasyon %9 oranında bir sıklıkla görülmekteyken (fotoğraf 7); “Orta Tip Turani”nin görülme sıklığı ise %21.6 olarak hesaplanmıştır (fotoğraf 5-6). “Orta Tip Turani”, aşağı yukarı eşit sayıdaki ölçülebilir Mongoloid ve Europoid antropolojik fiziksel özelliklerin varlığı ile karakterize edilmektedir.

St. Petersburglu Profesör Ginzburg’un görüşüne göre, Henkey’in “Güçlü Andronovo” diye adlandırdığı Turani varyasyon, Turani fiziksel tip içinde “Büyük Macar Ovası” varyasyonunun bir aşırı formuyla özdeşleştirilebilir. Şayet biz bu iki formu Sincan Kazakları arasında birleştirecek olursak, istatistiki açıdan görünme sıklıklarının toplamı %25’i bulmaktadır. İncelenen Macar halkları arasında da en yaygın formları bu ikisi oluşturmaktadır.

Ginzburg’un hipotezi temel olarak, Turani tipin “Büyük Macar Ovası” varyasyonunun münhasıran Macar halklarına bağlanabileceğini ifade eden Bartucz’un görüşünü yansıtmaktadır. Ancak, bu formun Bulgar Tatarları arasında da çok yaygın olduğuna dikkat çekmektedir. ve saha fotoğrafları temelinde bu formun Kazaklar, Uygurlar, Özbekler, Kırgızlar, Tacikler, Osetler, Çuvaşlar ve Çeremis halkları arasında da büyük sıklıkla görüldüğünü saptadı. Ayrıca, bu formun bugün Macaristan’da yaşamakta olan Hırvatlar, Bunevasiyanlar, Sokaclar ve Slovaklar arasında da var olduğunu gözlemledi.

Bu yüzden veriler, Turani tipin “Büyük Macar Ovası” (ya da Güçlü Andronovo) varyasyonunun kısmen ya da tamamen Orta Asya halkları ve bu halklarla temasları olan diğer halklar arasında bulunduklarının gösterildiği bir sonuca işaret etmektedir. Fin soyundan gelen Çeremisler arasında, bu karışım Volga Bulgar Türkleri İmparatorluğu içinde yaşamış olan ataları (Çuvaşların ataları) yüzünden olabilir. Bu bağ, Altay halklarının eski müzik geleneğinin izlerinin sürülebileceği Macar halk müziğinin eski tabakasına benzeyen Çuvaş müziğinin varlığıyla da daha güçlü bir şekilde ispat edilmektedir.14

C. Yaygın olan bir diğer form, Pamiri, ya Orta Asyalı ya da kısmen Orta Asya orijininden gelen halkların fiziksel antropolojik resminin organik bir parçasıdır. Ismagul’e göre, Turani form en yaygın bir şekilde Kazakları karakterize etmesine rağmen, Pamiri formun görünme sıklığı sadece Sincan Kazakları arasında değil, Kazakistan’da yaşayanlar arasında da oldukça dikkat çekicidir. (%5.1). “Pamir-Turani geçiş formu”, incelenen hem Macar hem de Sincan Kazak grupları arasında Pamiri tip içinde sınıflandırılabilir.

Tıpkı Macar halkı arasında olduğu gibi, Sincan’daki denekler arasında da “Pamir-Turani geçiş formu”nun Pamir tipi içindeki oranı 2/3’ü göstermektedir. Bu yüzden, (ve bu formun, Macar nüfusu içinde %20 oranında bir sıklıkla bulunduğu görülebildiği için), bütün Türkçe konuşan Orta Asya halkları arasında Macarlar, sadece baskın şekilde Turani Kazaklara değil, aynı zamanda Turaniler, Turanoid, Turano-Pamiryan, Pamiro-Turanyan ve Pamiroid Özbeklere de en yakın fiziksel benzerliği göstermektedirler.

Bu formun oranının Kuman ve Peçenek soyundan gelme Macarlar arasında daha yüksek olmasında ise şaşılacak bir durum bulunmamaktadır. Liptak’ın Pamiri’nin ayrı bir fiziksel tip olup Turani’nin bir alt tipi olmadığı şeklindeki görüşünü kabul etmemize rağmen, ölçümler açısından geçişsel Pamiro-Turani formu Turani ile çok daha yakından ilgili görülmektedir ve sadece morfolojiye (görünüş) dayanarak bu form Pamiri tipi içinde sayılabilir. Turanoidlerin Europoid varyasyonları ile Pamiro-Turani formların geçiş formları arasında bir yakınlık olabilir, çünkü Andronovo tipi sadece Turani’nin temel bir unsuru olmayıp, Ginzburg’a15 göre, bu tip aynı zamanda Pamiryan’ın gelişiminde de önemli bir rol oynamıştır.

D. Diğer bir form olan Hazar,16 Türkmenler arasında yaygın olmasına rağmen, Orta Asya orijinli fiziksel tiplerin önemli bir unsurudur da. Biz burada bu form ile uğraşmayacağız, çünkü Sincanlı deneklerimiz arasında bu forma rastlanılmamıştır.

E. Macar halkı içinde görülen Mongoloidler de Orta Asya orijinli formlar arasında sınıflandırılmıştır. Ancak, “açık” Mongoloid (Sayan, İç Asyalılar, Tungidler ve Baykal Mongloidler) formları Macarlardan ziyade İç Asya halkları (Mogolistan, İç Moğolistan, ve Buryat Özerk Bölgesi) arasında dikkat çekici oranda bir sıklıkla görülmektedir.

F. Son olarak, Macarlar ile Orta ve İç Asya halkları arasındaki bağı araştırmanın yanı sıra, bunlardan daha çok, Macarlarla farklı antropolojik benzerlikler gösteren Kafkas halklarının etüdüne de dikkat edilmesi gerektiğini ifade etmeliyiz. Bunlar Balkar Türkleri, Kalmuklar, Karaçaylar, Osetler, İnguşlar, Çeçenler ve Avarlardır.

G. Henkey’in bilimsel ölçümlerine göre, Macarlar arasında %0.1 oranında görülebilen ve dil açısından Finno-Ugrik Vogullar ve Ostyakları (pek çok dil bilimciye göre bunların dilleri Macarcaya son derece yakındır) karakterize eden “Urallı Tipi”ni de önemle not etmek gerekir. Bu bulgu çok önemlidir, çünkü son 100 yıl boyunca Macar tarihi konusunda Macaristan’daki resmi duruş (sadece lingusitik ölçütlere dayanarak), Macarların Ostyaklar ve Vogullar ile alakalı Finno-Ugrik etnik orijinle bağlantılı olduğunu düşünmekte ve böylece Orta Asya ile bir bağı reddetmektedir. Ginzburg tarafından desteklenen ve Bartucz, Liptak, Ismagulov’un bulgularına dayanan Henkey’in araştırması çok ciddi bir şekilde bu resmi duruşla çatışmaktadır.

Son zamanlarda yapılan bir çalışma da Sincan’ın Kazak halkı ve Karpatyan Havzası’nın Macarlarının sergiledikleri fiziksel benzerliklerin Macarları yakınen Orta Asya’yla alakalandırdığına dair görüşü teyid etmektedir. Her iki halk da, özellikle Neolitik17 döneme kadar uzanan ve ayrıca Ginzburg’un saptamalarına18 göre M.Ö. 5. asırdaki Saka ve İskit halkları arasında bulunabilen ve M.Ö. 7. asrın başlarında19 da Sincan’a ulaşan Orta Asya halkları ile özdeşleşmiş karakter özelliklerini paylaşmaktadır. Bu formlar Turani tip ve onun gibi Pamiryan ve onun geçiş varyasyonlar ve ayrıca bir Orta Asya (Doğu Asya değil) Mongloid karışımının çok sayıdaki varyasyonudur.



1 Henkey, Gyula ve Izabella Horvath (1998) Physical Anthropological Field Report and Comparative research Results on the Kazaks and Kirghiz from the Peoples Republic of China. International Journal of Central Asian Studies. C. 3. 170-11.

2 Henkey, Gyula (1978) Etnikai embertani vizsgalatok taxonomiai eredmenyei Kozep-Magyarorszagon (Orta Macaristan’da etnik fiziksel antropolojik incelemelerin taksamonik sonuçları). Cumania 5: 395-448; (1993) Oseink nyomaban (Atalarımızın izinde). Magyarsag es Europa Publishers. Budapest; (1998) A magyarsag etnikai embertani vizsgalata (Macarların etnik fiziksel antropolojik incelemesi). Cumania 15: 403-466; (1999) A magyarsag keleti elemeinek embertani kepe I-IV (Macarların doğu unsurlarının fiziksel antropolojik haritası) Turan. 1999/1-4.

3 Bartucz, L. (1938) A magyar ember: A magyarsag antopologiaja. (Macar Adamı: Macarların Antropolojisi). Magyar Fold, Magyar Faj Series, IV. Budapest.

4 Liptak, Pal (1958) Awared und Magyaren im Donau-Theiss Zwischenstromgebiet. Acta Archaeologia Hungarica 8. 199-268.

5 Nemeskeri, Janos and Gaspardy, G. (1954) Megjegyzesek a magyar ostortenet emberani vonatkozasaihoz……

6 Ismagul (ov), O. (1970) Naszlenuie Kazahsztana ot epohi bronzu do szoveremenoszti. Alma-Ata.

7 Toth, T. (1965) A honfoglalo magyarsag etnogenezisenek problemaja. (The problem of the Ethnogenesis of the Hungarians). Anthropologiai Kozlemenyek. 9/4. 139-149.

8 Osanyin, L. V. (1957-1959) Antropologicseszkij szosztav naszelnyija Szrednyej Azii is etnogenez jejo noradov. I-III. Jerevan.


9 Ginzburg, V. V. (1966) Die Entstehung der mittelasiatische Zweischenstromtypus. Homo. 17: 172-190.


10 Miklasevszkaja, N. N. (1968) Contributions to the Physical Anthropology of Central Asia. Peabody Museum. Harvard University Russian Translation series III/2. Cambridge, Massachusetts, USA.

11 Ismagul (ov), O. (1982) Etnicseszkaja antropologia Kazahsztana. Alma-Ata. Also, Ismagulov, (1970).

12 Henkey, 1999.

13 Miklasevskaja, (1968).

14 Du, Yaxiong (1982) The folk songs of the western Yugur nationality and the comparative research with other related folk songs. Chinese Music. Dec 4. No 8. 22-25.

15 Ginsburg (1966).

16 Henkey (1999).

17 Okladnikov, A. P. (1959) Ancient Population of Siberia and its Cultures. Russian translation series of the Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University, C. I, No. 1.

18 Ginsburg (1966).

19 Horvath, Izabella and Du Yaxiong (1995) Xinjiang’s Population of the Pre-Turkic age in light of Chinese Archeology and Histoical Sources. Eurasian Studies Yearbook. 67 (1995). 95-108.


Bartucz, L. (1938) A magyar ember: A magyarsag antopologiaja. (The Hungarian Man: the Anthropology of the Hungarians). Magyar Fold Magyar Faj Series, IV. Budapest.

Bunak, V. V. (1976) Rassengeschichte Osteuropas. In: Rassengeschichte der Manschheit. Schwidetzky I. Publishers 4. Lieferung: 7-101.

Du, Yaxiong (1982) The folk songs of the western Yugur nationality and the comparative research with other related folk songs. Chinese Music. Dec 4. No 8. 22-25.

Ginzburg, V. V. (1966) Die Entstehung der mittelasiatische Zweischenstromtypus. Homo 17: 172-190.

Henkey, Gyula (1978) Etnikai embertani vizsgalatok taxonomiai eredmenyei Kozep-Magyarorszagon (The taxonomic results of the ethnic physical anthropological examinations in Central Hungary). Cumania 5: 395-448.

Henkey, Gyula (1993) Oseink nyomaban (Tracking Our Ancestors). Magyarsag es Europa Publishers. Budapest.

Henkey, Gyula (1998) A magyarsag etnikai embertani vizsgalata (The Ethnic Physical Anthropological Examinatins of Hungarians). Cumania 15: 403-466.

Henkey, Gyula (1999) A magyarsag keleti elemeinek embertani kepe I-IV. (The physical Anthropological map of the eastern elements of the Hungarians). Turan 1999/1-4.

Ismagul (ov), O. (1970) Naselenie Kazahstana ot epokhi bronzy do soveremennosti. “Nauka”, Alma Ata.

Ismagul (ov), O. (1982) Etnicheskaia antropologia Kazahstana. Alma-Ata.

Liptak, Pal (1958) Awared und Magyaren im Donau-Theiss Zwischenstromgebiet. Acta Archaeologia Hungarica 8. 199-268.

Miklasevskaia, N. N. (1968) Contributions to the Physical Anthropology of Central Asia. Peabody Museum. Harvard University Russian Translation series III/2.

Nemeskeri, Janos and Gaspardy, G. (1954) Megjegyzesek a magyar ostortenet emberani vonatkozasaihoz. Annales Historica Naturales, Musei Nationalis Hungaria 5. 485-526.

Okladnikov, A. P. (1959) Ancient Population of Siberia and its Cultures. Russian translation series of the Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University, C. I, No. 1.

Osanyin, L. V. (1957-1959) Antropologicheski sostav naselnia Srednei Azii I etnogenez jejo norodov. I-III. Jerevan.

Toth, T. (1965) A honfoglalo magyarsag etnogenezisenek problemaja. (The problem of the Ethnogenesis of the Hungarians). Anthropologiai Kozlemenyek. 9/4. 139-149.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder