Türk Tarihi Kronolojisi VI / Şevket Koçsoy (ms 720-ms 875)

720 Çin’in Göktürk barış teklifini reddetmesi: İç isyanlar, Göktürk ordusu ve içtimâî yapısını sarstığı ve yeniden güç toplamak için zamana ihtiyaç olduğu için Tonyukuk ve Bilge, kuvvetli komşu Çin ile iyi geçinmek düşüncesinde idiler. Bu amaçla Çin’e uzattıkları barış eli geri çevrildi (720). Zira sığıntı bir Göktürk prensesini 718’de Bilge’ye karşı savaş için kışkırtan, K’i-tan ve Tatabılar’a askerî destek veren ve son olarak Beş-balık’taki Basmıllar ile de anlaşan Çin’in bu tutumu, Göktürk idarecilerini yeni bir politika benimsemeye ve tedbire sevketti.

Türk Tarihi Kronolojisi V / Şevket Koçsoy (ms 692-ms 766)

692-716 II. Göktürk tahtında Kapgan (Mo-ç’o) kagan dönemi: İlteriş öldüğünde oğulları Bilge 8 ve Kül Tegin 7 yaşlarında idiler. İlterişin yerine kardeşi Kapgan kagan oldu. Türk tarihinin büyük fâtihlerinden ve ileri görüşlü devlet adamlarından olan Kapgan, ilk olarak şu planları gerçekleştirmeye koyuldu: Çin’i baskı altında tutmak, Çin’de dağınık hâlde yaşamakta olan Türkler’i anavatan (Ötüken)’a çekmek, bütün Türkler’i tek bir bayrak altında toplamak yani Asya kıtasında ne kadar Türk varsa hepsini Göktürk birliğine bağlamak.

Türk Tarihi Kronolojisi IV / Şevket Koçsoy (ms 600-ms 691)

600-609 Tulan’ın ardından Doğu Göktürk hâkanlığı tahtına K’i-min (=T’u-li) oturdu: Başta Ç’ang-sun Şeng olmak üzere Çin’in amacı, Göktürk hâkanlığını çökertmek ve hatta Türk kültür ve varlığını yok etmek idi. Bu amaçla raporlar hazırlanmakta, Göktürk âilesi birbirine düşürülmekte, entrikalar çevrilmekte idi. Çin’in muvafakati ile Tulan’dan sonra tahta Ye-hu’nun oğlu K’i-min (=T’u-li, 600-609) geçirilmişti. Karısı bir Çinli prenses (Ts’ien-kin) olan K’i-min, Doğu hâkanlığını da hâkimiyeti altına almaya çalışan Tardu’ya karşı kullanılmakta idi. K’i-min, tam bir Çin kuklası idi. 607 tarihli bir mektubunda "Haşmetpenâh’ın âciz bir bendesi” olduğunu söyleyen K’i-min, daha da ileri giderek, atası İşbara’nın kabul etmediği "Türk kavmini Çinliler gibi yapmağa hazır bulunduğunu” ifade edebiliyordu.

Türk Tarihi Kronolojisi III / Şevket Koçsoy (ms 453–ms 600)

453-469 Avrupa/Batı Hunlarının siyasi tarihinin sona ermesi: Yerine Hun tahtına geçen oğulları (sırasıyla; İlek (453-454), Dengizik (454-469), İrnek (469) babalarının yerini tutamadılar. Germen kavimlerine karşı yaptığı savaşta İlek’in ölümü ardından, Dengizik de yeniden hakimiyet ve birlik uğrunda Bizans karşısında can verdi. Ardından Hun tahtına oturan İrnek (469)’in ise artık Orta Avrupa’da tutunamayacağı inancıyla, kendisine bağlı Hun kütleleriyle Karadeniz’in batı kıyılarına dönüşü Avrupa Hun İmparatorluğu’nun tarihe intikali anlamına gelmekteydi. Batı kanadının merkezi Tuna, doğu kanadının ise Dinyeper havalisi olan Hun imparatorluğunun hâkimiyet sahası içinde (370453 tarihleri arasında Doğu Avrupa, Batı Avrupa ve diğer coğrafyalarda yapılan akınlar, savaşlar neticesinde) başlıca şu topluluklar/kavimler bulunmaktaydı: Germenler (doğudan batıya): Doğu Got, Gepid, Turciling, Sueb, Markoman, Kuad, Herul, Rugi, Skir. İslâvlar (Orta ve Batı Rusya’da): Veneda, Ant, Sklaven. İranlılar (Kafkaslar’dan Tuna’ya kadar dağınık halde): Alan, Sarmat, Baştarna, Neur, Roxolan. Fin-Ugorlar (Ural’dan Baltık’a kadar): Çeremis, Mordvin, Merya, Veşi, Çud, Est, Vidivari. Türkler: İmparatorluğun her tarafına yayılmış olarak Hunlar, Karadeniz’in kuzey düzlüklerinde Volga’ya kadar Beş-ogur, On-ogur, Şaragur, Azak’ın batısında Akatir, Volga’nın doğusunda Sabar ve başka Türk kütleleri. Sayıları 45’e ulaşan bu kavimler/topluluklar/zümreler, yalnız reisleri, şefleri veya krallarının devlete bağlılığından oluşmuş olan bir siyasî birliğin üyesi idiler. Hun devleti dahilinde umumiyetle sulh ve sükun hüküm sürerken, Roma imp. sık sık tâbî kavimlerin isyanlarıyla çalkalanmaktaydı. Batı Roma bu isyanlarla ancak Hunlar’ın yardımlarıyla başedebilmekteydi. Hunların bu isyanlara karşı Romaya desteği, aynı zamanda 436’dan itibaren bütün "Germania”nın Türk idaresine geçmesi neticesini verdi. Bu vesileyle şu kavimler de Hun hâimiyet sahasına dahil edildi: Burgondlar, Bayavurlar, Yuthanglar, aşağı Ren sahasındaki Franklar, Turingler, Longobardlar. Hattâ Hun hâkimiyeti, Kuzey Denizi ve Manş kıyıları ile Okyanus adalarına kadar kadar genişledi.

Türk Tarihi Kronolojisi II / Şevket Koçsoy (ms 1-ms 453)

Milattan Sonra
I. yüzyıl
I-XI. Asırlar Miladdan sonraki dönemde Türk Göçleri: Türk göçlerine katılan boylar ve göç zamanları şu şekildedir: ®Hunlar, Orhun bölgesinden güney Kazakistan bozkırlarına, Türkistan’a (1. yüzyıl sonları, 2. yüzyıl ortaları) ve Avrupa’ya (375 ve müteakip yıllarda); ®Uar-hunlar, 350’lerde, Afganistan ve kuzey Hindistan’a (Ak-Hun Eftâlitler); ®Ogurlar, güneybatı Sibirya’dan güney Rusya’ya (461-465 yılları); ®Oğuzlar, Orhun bölgesinden Seyhun nehri kenarlarına (10. asır), ve sonra Maveraünnehir üzerinden İran’a ve Anadolu’ya (11. asır); ®Avarlar, batı Türkistan’dan Orta Avrupa’ya (6. yüzyıl ortası); ®Bulgarlar, Karadeniz kuzeyi üzerinden Balkanlar’a ve Volga nehri kıyılarına (668’den sonraki yıllarda); ®Macarlar’la birlikte bazı Türk boyları, Kafkaslar’ın kuzeyinden Orta Avrupa’ya (830’dan sonra); ®Sabarlar, Aral’ın kuzeyinden Kafkaslar’a (5. asrın ikinci yarısı); ®Uygurlar, Orhun nehri bölgesinden İç Asya’ya (840’ı tâkip eden yıllarda); ®Peçenek, Kuman (Kıpçak) ve ®Uzlar (Oğuzlar’dan bir kol), Hazar denizi kuzeyinden Doğu Avrupa ve Balkanlar’a (9.-11. asır) göç etmişlerdir. Bunlardan özellikle Hun ve Oğuz göçleri, hem uzun mesafeler katetmek suretiyle yapılmış, hem de çok önemli tarihî sonuçlar vermiştir.

Türk Tarihi Kronolojisi I / Şevket Koçsoy (mö 20000–milat)

 
Milattan Önce 20000-10000 Yakutistan arazisinde en eski insan izlerinin ait olduğu dönem.
4000-1000 Anav Kültürü: Türkmenistan’da Aşkabat yakınlarındaki Anav’da bulunmuştur. Anav yakınlarında buna benzer ve daha sonraki (m.ö. 2500) yıllara ait bir başka kültür çevresi ve ürünlerine ise Namazgâh-tepe’de rastlanmıştır (dibekler ve bakırdan süs eşyaları). Anav kültürünü yaratanların milliyetleri kesin olarak tesbit edilememiş olmakla birlikte, bu kültürü yaratanların proto-Türkler olma ihtimali yüksektir. Bunun önemli bir göstergesi Türk kültürünün önemli bir unsuru olan At’ın ilk defa Anav kültüründe görülmüş olmasıdır. Anav ürünlerinden bazı örnekler: Güneşte kurutulmuş tuğla evler; at, koyun, sığır besiciliği; çiftçilk.